Fellərin quruluşu . Təsdiq və inkar fellər.

Plan :

1.Fellərin quruluşu haqqında ümümi məlumat

2.Sadə , düzəltmə (feldən düzələn ) mürəkkəb fellər

3. Felin inkarlıq kateqoriyası

Azərbaycan dilində işlədilən fellərin hamısı eyni quruluşa malikdir.Bunların bir qismi mənşə etibarı ilə daha qədim olub , xüsusi şəkilçi qəbul etmədən və başqa nitq hissələrinin köməyi olmadan hərəkət bildirən sözlərdir.Digər qismi əslində fel  olmayan hər hansı bir nitq hissəsinə müxtəlif əlamət artırmaqla əvvəlki məzmuna uyğun hərəkət ifadə edənlərdir.

Fellərin quruluşundakı bu müxtəlifliyə əsasən onları qrammatika kitablarında 3 qismə ayırırlar.

1.Sadə

2.Düzəltmə

3.Mürəkkəb fellər

Bu bölgü tamamilə doğrudur. Çünki fellərin quruluşundakı müxtəliflik bu bölgü dairəsindən kənara çıxa bilmir.

Azərbaycan dilinin felləri təsirli və təsirsiz olaraq iki qismə ayrılır.

Təsirli fellər həmişə özünə ismin təsirlik halında işlənən və kimi nəyi haranı nə suallarından birinə cavab verən müstəqim obyekt tələb edir.Məsələn : yazdım , bildim , gördü kimi fellər yuxarıdakı sualların birinə cavab olan obyekt tələb edir.

 

Advertisements

Fel. Lügəvi məna növləri və onu səciyyələndirən xüsusiyyətləri.

Fel əşyanın iş , hərəkət və halını bildirən bir nitq hissəsidir. Məsələn : Maşın çox surətlə gedirdi . Hər bir işdə dinamik və statik hərəkət olduğu kimi , müəyyən hal vəziyyətdə olur. Deməli hər bir fel də , bu mənaların hər üçünü ifadə edə bilir. 

Kllasik ədəbi dilimizdə fellərin milli xüsusiyyətlərinə heç bir təsir olmamışdır. Dilin milli xüsusiyyətlərinə daha çox sadə , eləcədə müasir dil baxımından sadələşmiş fellər mühafizə edib saxlamışdır.Azərbaycan dilinin felləri də səciyyəvi əlamətlərlə başqa nitq hissələrindən ayrılır.

1.Fellərin iş görəni , iş icra edəni olur.

2.Fellərdə inkarlıq kateqoriyası vardır.

3.Fellərdə təsirlik və təsirsizlik kateqoriyası vardır.

4. Fellərdə növ kateqoriyası vardır.

5.Fellərdə zaman kateqoriyası vardır.

6.Fellərdə şəxs və kəmiyyət kateqoriyası vardır.

7. Fellərdə xüsusi və ümumi şəkil vardır.

8.Fellərin törəmələri vardır.

Bu xüsusiyyətlər əsasən fellərə aiddir.Bütün bunlara əsasən felin öz əlamət və xüsusiyyətlərinə görə başqa nitq hissələrindən nə qədər geniş və zəngin olduğunu təsəvvür etmək çətin deyildir.

Deməli , feli öyrənmək üçün ona , xas olan bu əlamət və xüsusiyyətləri bilmək lazımdır.